Mei was zonnig, maar het voelde soms nog wat fris. Dat is terug te zien in de gegevens over het weer: mei 2023 was zonniger dan mei het jaar ervoor, maar gemiddeld wel iets kouder (bron: KNMI).

Wat betekent dat voor het energieverbruik? We bekijken het energieverbruik van de Energysense-huishoudens van wie we van al deze maanden data hebben.

In de grafiek met de gemiddelde teruglevering van stroom aan het net (rechts hieronder) is te zien dat er in mei 2023 meer is teruggeleverd dan een jaar ervoor, wat onder andere komt doordat het zonniger was, maar ook door een toename in het aantal huishoudens met zonnepanelen.

In de grafiek van elektriciteitsverbruik (links hieronder) zien we dat er in mei minder elektriciteit is verbruikt dan in dezelfde maand vorig jaar. Dat hangt waarschijnlijk voornamelijk samen met de verhoogde opwek door zonnepanelen, waardoor er ook meer zonne-energie direct zelf verbruikt werd.

Tot slot het gasverbruik. Zoals links hieronder te zien, is in mei dit jaar minder gas verbruikt dan in mei vorig jaar, terwijl het wel wat kouder was. Gecorrigeerd voor de temperatuur door middel van graaddagen (rechts) wordt dit verschil daarom wat uitvergroot.

Zoals we eerder zagen, was het gemiddelde gasverbruik in de zomermaanden (juni, juli en augustus) in 2022 van de Energysense-huishoudens zo’n 13 m³ per maand. In mei dit jaar zat het gemiddelde verbruik op 22 m³, wat erop lijkt te duiden dat de verwarming er her en der nog wel even aan te pas moest komen.

Koud en nat, zo voelde april dit jaar. In zonuren loopt deze maand inderdaad wat achter op een jaar geleden. Ook de temperatuur bleef iets achter, zoals hieronder te zien (bron: KNMI).

Wat betekent dat voor het energieverbruik? We bekijken het energieverbruik van de Energysense-huishoudens van wie we van al deze maanden data hebben.

In de grafiek van elektriciteitsverbruik (links hieronder) zien we weinig verschil ten opzichte van dezelfde maand vorig jaar, maar ten opzichte van de eerdere maanden zien we een daling. Dit komt waarschijnlijk door verschillende zaken: eventuele warmtepompen hoeven steeds minder te doen, terwijl de dagen langer worden waardoor het zelfverbruik van zonnestroom automatisch toeneemt. In de grafiek met de gemiddelde teruglevering van stroom aan het net (rechts) is te zien dat er in april 2023 meer is teruggeleverd dan een jaar ervoor, terwijl het een minder zonnige maand was, wat waarschijnlijk komt door een toename in het aantal huishoudens met zonnepanelen.

Tot slot het gasverbruik. Zoals links hieronder te zien, is in april dit jaar minder gas verbruikt dan in april vorig jaar, terwijl het wel wat kouder was. Gecorrigeerd voor de temperatuur door middel van graaddagen (rechts) wordt dit verschil daarom wat uitvergroot. Net als in januari en februari is er dus nog steeds een besparing te zien. Maart is hierop een uitzondering, maar de extreme hoeveelheid zonuren en bijbehorende zonnewarmte van maart vorig jaar zouden daar wel eens een grote rol in kunnen hebben gespeeld.

Maart 2023 was gemiddeld net iets kouder dan dezelfde maand het jaar ervoor, wat betekent dat er ook net iets meer graaddagen in maart 2023 zaten. Maart 2023 was echter ook een stuk minder zonnig dan het extreem zonnige maart 2022 (bron: KNMI).

We bekijken het energieverbruik van de Energysense-huishoudens van wie we van al deze maanden data hebben.

De grafiek van de gemiddelde teruglevering van elektriciteit per huishouden (rechtsonder) lijkt een kopie van de grafiek van de zonuren, met als verschil dat er in februari 2023 net iets meer stroom is teruggeleverd aan het net terwijl het net iets minder zonnig was. Dit komt onder andere doordat er steeds meer mensen zonnepanelen hebben: waar in januari 2022 59% van deze huishoudens zonnepanelen had, is dat eind maart 2023 opgelopen tot 64%. Linksonder is het gemiddelde stroomverbruik te zien. Het is waarschijnlijk dat er in maart vooral meer stroom is verbruikt dan vorig jaar doordat er minder werd opgewekt, en dus minder zelfverbruik plaatsvond.

Tot slot het gasverbruik. In maart is er meer gas verbruikt dan vorig jaar in dezelfde maand, terwijl het gemiddeld iets minder koud was. Gecorrigeerd voor de temperatuur (door middel van graaddagen, zoals hier uitgelegd) wordt het verschil daarom iets groter. Ook dat zou weer kunnen komen doordat het minder zonnig was, en er dus minder zonnewarmte was.

Als je je huis verwarmt met een warmtepomp, gebruik je in de wintermaanden veel stroom, terwijl je met zonnepanelen juist in de zomer veel stroom opwekt. Hoe ziet het elektriciteitsverbruik en -teruglevering van de Energysense-huishoudens met een (hybride) warmtepomp en zonnepanelen eruit?

10% van de Energysense-huishoudens heeft een warmtepomp, zo blijkt uit de aanvullende vragenlijst van vorig jaar (mocht je die nog niet hebben ingevuld als deelnemer, dan kan je dat hier alsnog doen.) Het betreft bij 18% van de huishoudens een bodemwarmtepomp, bij 36% van de huishoudens een buitenluchtwarmtepomp en bij de overige 50% van de huishoudens gaat het om een hybride warmtepomp. Van de huishoudens met warmtepomp heeft 88% ook zonnepanelen.

Hieronder zien we links het gemiddelde elektriciteitsverbruik per maand van de huishoudens waarvan van alle maanden van 2022 het verbruik bekend is. Rechts zien we de gemiddelde teruglevering aan het net van dezelfde huishoudens, dus de stroom die werd opgewekt door zonnepanelen en niet direct in huis gebruikt kon worden.

De grafieken zijn bijna elkaars tegenovergestelde: 60% van het totale jaarverbruik aan elektriciteit vond plaats in januari, februari, november en december, terwijl er in deze periode maar 5% van de totale teruglevering plaatsvond. Daarentegen vond 60% van de totale teruglevering plaats in mei tot en met augustus, terwijl in diezelfde maanden slechts 12% van het totale stroomverbruik van het net plaatsvond. Een thuisbatterij, die vaak een grootte heeft van 3 tot 10 kWh, kan hier maar een beperkte rol in spelen: die kan niet de piek van de zomer verplaatsen naar de winter.

Energysense valt onder EnTranCe, het expertisecentrum op het gebied van energie van de Hanzehogeschool. Binnen EnTranCe wordt onderzoek gedaan naar verschillende aspecten van de energietransitie, zoals de mogelijkheid om op zonnige dagen piekbelasting op het elektriciteitsnet te voorkomen door waterstof te maken en andere manieren om overbelasting op het elektriciteitsnet te voorkomen. Dit is allemaal hard nodig, gezien er steeds meer zonnepanelen bij komen en steeds meer huishoudens en bedrijven elektrisch gaan verwarmen of rijden.

Zijn we eraan gewend geraakt dat de verwarming wat lager staat? Is korter douchen een nieuwe gewoonte geworden? Nu januari en februari voorbij zijn, kunnen we kijken hoe hoog het gasverbruik van de Energysense-huishoudens in de eerste maanden van dit jaar was vergeleken met dezelfde maanden in 2022 en 2021. Ondanks het prijsplafond dat sinds januari geldt, blijft een daling zichtbaar.

De gasprijs onder het prijsplafond is met € 1,45 per kuub nog altijd een stuk hoger dan in 2021. Begin 2022 speelden de hogere gasprijzen net, maar hadden meer huishoudens nog een vast contract dan nu. Voor mensen met een variabel contract is de gasprijs nu waarschijnlijk weer een stuk lager dan in de laatste maanden van 2022. Eerder zagen we al dat vooral vanaf het najaar van 2022 een grote besparing in het gasverbruik zichtbaar werd.

Hoe verhoudt het gasverbruik van de eerste twee maanden zich met de voorgaande twee jaar? We bekijken alle Energysense-huishoudens waarvan van al deze maanden het gasverbruik bekend is. Het resultaat is hieronder te zien. Er is een daling in het gasverbruik te zien door de jaren heen, maar er moet natuurlijk nog wel gecorrigeerd worden voor het weer om een eerlijkere vergelijking te doen.

Hieronder is de gemiddelde temperatuur per maand in De Bilt te zien (bron: KNMI). Er is te zien dat 2021 ook de koudste maanden had van de drie jaren die we bekijken. Afgelopen januari was iets warmer dan het jaar ervoor, terwijl afgelopen februari kouder was dan het jaar ervoor. We corrigeren voor de temperatuur door middel van graaddagen (zoals hier uitgelegd).

Ook gecorrigeerd voor de buitentemperatuur door middel van graaddagen zien we dat het gasverbruik elk jaar lager is. Het verschil tussen 2022 en 2023 is groter dan het verschil tussen 2021 en 2022. Ook met het prijsplafond zette in de eerste maanden van dit jaar de daling in gasverbruik dus door!

In 2023 is er een prijsplafond voor gas en stroom: tot een jaargebruik van 1200 m³ gas en 2900 kWh stroom gelden vaste prijzen van € 1,45 per m³ gas en € 0,40 per kWh elektriciteit. Wat betekent dit voor de Energysense-huishoudens? We passen het prijsplafond toe op het jaarverbruik van 2022 van huishoudens die de aanvullende vragenlijst hebben ingevuld, dus waarvan onder andere het woningtype en manier van verwarmen bekend is.

Gasverbruik

In totaal zat 26% van de huishoudens in 2022 boven het plafond voor gasverbruik. Uitgesplitst naar woningtypes (23% van de huishoudens wonen in een appartement, 32% in een rijtjeshuis, 20% in een twee-onder-één-kap en 25% in een vrijstaande woning) zien we het volgende voor huishoudens met een gasaansluiting:

Vooral vrijstaande woningen kwamen vorig jaar boven de 1200 kuub van het prijsplafond uit. Dit hangt hoogstwaarschijnlijk samen met de grootte van de woning. Als we het uitsplitsen naar woninggrootte, zien we namelijk het volgende:

Elektriciteitsverbruik

71% van de huishoudens heeft zonnepanelen en voor huishoudens met zonnepanelen geldt het prijsplafond na salderen, dus is het alleen van toepassing op de netto afname van stroom. We bekijken hier daarom de netto afname (totaal verbruik min totale teruglevering) in 2022. In totaal zit 85% van de huishoudens onder het elektriciteitsplafond en 15% erboven. Huishoudens zonder zonnepanelen komen vaker boven de plafondgrens uit, zoals hieronder te zien:

Het thuis opladen van een elektrische of hybride auto speelt bij deze cijfers natuurlijk een rol. 11% van de huishoudens met zonnepanelen heeft ook een elektrische/hybride auto die bij huis kan worden opgeladen, tegen 1% van de huishoudens zonder zonnepanelen. Van de huishoudens met zonnepanelen en een laadpaal komt 36% boven het plafond uit, tegenover 8% van de huishoudens met zonnepanelen maar zonder laadpaal.

Tot slot speelt het verwarmen met een (hybride) warmtepomp natuurlijk een grote rol in het elektriciteitsverbruik. 9% van de huishoudens heeft een warmtepomp (5%) of hybride warmtepomp (4%) en al deze huishoudens hebben ook zonnepanelen. Verder heeft 87% een CV-ketel en de overige 4% verwarmt anders (bijvoorbeeld met een houtkachel of stadsverwarming). Hieronder is te zien dat huishoudens met een (hybride) warmtepomp vaker boven het energieplafond uitkomen dan huishoudens met een CV-ketel. Hieronder zien we het verschil per manier van verwarming.

Eerder deze maand bekeken we het gasverbruik in 2022 van de Energysense-huishoudens en zagen we dat er in 2022 minder gas verbruikt werd dan voorgaande jaren, ook nadat gecorrigeerd was voor de temperatuur. Laten we nu elektriciteit onder de loep nemen: we bekijken zowel verbruik als teruglevering van huishoudens van wie we van alle jaren de data hebben. De gemiddeldes per jaar zijn hieronder te zien.

De teruglevering in 2022 is veel hoger dan in de voorgaande jaren. Dat komt deels doordat steeds meer huishoudens zonnepanelen hebben: hieronder is links het percentage huishoudens met zonnepanelen te zien, dit loopt geleidelijk op van 57% naar 67%. Echter was 2022 ook het zonnigste jaar ooit gemeten in Nederland, links is het aantal zonuren per jaar te zien (bron: KNMI).

In 2020 en 2021 loopt het gemiddelde elektriciteitsverbruik voorzichtig op. Dit komt waarschijnlijk doordat huishoudens steeds meer elektrisch gaan doen: koken, verwarmen en autorijden bijvoorbeeld. In 2022 is het elektriciteitsverbruik echter weer licht gedaald. Dit zou door besparingen kunnen komen vanwege de hoge stroomprijzen, maar ook door een hoger zelfverbruik: als de zonnepanelen meer opwekken, zal er al gauw ook iets meer direct zelf verbruikt worden.

Hieronder het stroomverbruik en de teruglevering per maand van het jaar, en worden 2021 en 2022 met elkaar vergeleken.

Hier is goed te zien hoe de teruglevering van te veel opgewekte elektriciteit verdeeld is over de maanden, en hoe groot het verschil kan zijn tussen jaren afhankelijk van hoe zonnig het is. Het elektriciteitsverbruik per maand toont een tegengesteld patroon, deels doordat er ’s zomers meer zelfverbruik is maar ook deels doordat de meeste huishoudens meer elektriciteit verbruiken in wintermaanden dan in zomermaanden. Verder zijn er tussen 2021 en 2022 kleine verschillen te zien.

2022 was een bewogen jaar op de energiemarkt met gasprijzen die recordhoogtes bereikten. Wat betekende dit voor de Energysense-huishoudens? We kunnen het gasverbruik van 2022 vergelijken met de jaren ervoor en kijken hiervoor dus weer naar de huishoudens van wie we van al deze jaren data hebben. Hieronder is links het gemiddelde gasverbruik van al deze huishoudens te zien en rechts de gemiddelde temperatuur per jaar (bron: KNMI).

Dit moet natuurlijk nog wel gecorrigeerd worden voor het weer. Het jaar 2022 was qua gemiddelde temperatuur vergelijkbaar met 2020, en allebei de jaren waren warmer dan 2019 en het relatief koude 2021. Door middel van graaddagen kunnen we corrigeren voor temperatuur. Om graaddagen te berekenen, wordt voor elke dag gekeken of en hoe ver de buitentemperatuur onder de 18 °C zat. Het idee erachter is dat als de buitentemperatuur lager is dan deze grens, dat dan waarschijnlijk de verwarming aan moet. Een lagere gemiddelde temperatuur vertaalt zich dus in meer graaddagen. Vervolgens kunnen we het gasverbruik delen door het aantal graaddagen in een jaar, het resultaat is hieronder te zien.

In 2019, 2020 en 2021 bleef het gemiddelde gasverbruik per graaddag nagenoeg constant. In 2022 is er een flinke daling te zien, en ligt het verbruik ruim 20% lager ten opzichte van het jaar ervoor.

Eerder zagen we al dat de Energysense-huishoudens in de zomermaanden van 2022 (juni, juli, augustus) minder gas zijn gaan gebruiken dan in de voorgaande zomers. In deze maanden staat over het algemeen de verwarming uit, en wordt gas dus alleen gebruikt voor warm water en koken.

Als we het gasverbruik per graaddag per maand in de overige maanden – het stookseizoen – vergelijken tussen 2021 en 2022 dan zien we het volgende:

Vanaf maart begint het verbruik in 2022 duidelijk af te nemen ten opzichte van 2021, en zeker in het najaar zijn grote besparingen te zien.

Het project Wattflex gaat over de ontwikkeling van cooperatieve aggregator diensten. Wattflex is een samenwerking tussen bedrijven, energiecoöperaties en de Hanzehogeschool. Onderzoekers van de Hanzehogeschool proberen de batterijen van het project slim aan te sturen. Dit gaat zowel om een grote batterij die bij een zonnepark komt te staan, als om thuisbatterijen die bij deelnemende huishoudens in Loenen komen te staan.

Een thuisbatterij speelt in op de dynamische elektriciteitsprijzen die per uur van de dag variëren. Om daar gebruik van te maken moeten de huishoudens dus wel een dynamisch energiecontract hebben. Op de site van EPEX, de European Power Exchange, is de elektriciteitsprijs (per MWh) per uur van de dag te vinden voor de deelnemende landen in Europa.

Het probleem is dat op zonnige dagen de elektriciteitsprijzen overdag laag zijn, terwijl er juist dan veel elektriciteit wordt teruggeleverd. Op de dure momenten – vaak is er een ochtendpiek en een avondpiek in de prijzen – verbruikt een huishouden juist veel elektriciteit.

Hieronder staan twee voorbeelden: het eerste voorbeeld is een zonnige donderdag eind oktober 2022, de tweede een maand later op een zwaarbewolkte maandag. Per dag zien we drie grafieken: de eerste twee grafieken zijn het gemiddelde elektriciteitsverbruik en de teruglevering van een aantal willekeurige Energysense-huishoudens die zonnepanelen hebben, de onderste is de EPEX-prijs per uur in euro per kWh. Dit is de marktprijs van een kWh stroom in dat uur, een huishouden dat een variabel contract heeft zal andere prijzen betalen omdat er o.a. nog BTW en een bedrag voor Opslag Duurzame Energie (ODE) bij op komt. 

Op 27 oktober 2022 was het behoorlijk zonnig. Vooral tussen 10 en 16 uur leverden de huishoudens veel elektriciteit terug aan het net, maar juist in die uren is de prijs laag. Vanaf 17 uur, als mensen weer thuiskomen van het werk en/of gaan koken, wordt er juist veel elektriciteit gebruikt terwijl het dan duurder is. Op deze dag was overigens zowel de prijs als de spreiding in energieprijzen relatief laag, het fluctueerde die dag tussen de 9 en 18 eurocent.

Op 28 november 2022, een bewolkte dag, leverden de huishoudens bijna niks terug. De prijs is alleen ’s nachts laag en gedurende de hele dag verder hoog. De elektriciteitsprijzen deze dag zijn sowieso veel hoger dan het voorbeeld hierboven: de prijzen variëren op deze dag tussen 21 en 42 eurocent.

De vraag die de Wattflex-onderzoekers proberen op te lossen, is: hoe kan de batterij zo slim mogelijk worden ingezet, zowel om zelfconsumptie te verhogen als om financieel zo gunstig mogelijk te laden en ontladen?

Door samen te werken met Energysense kunnen de onderzoekers van Wattflex door geanonimiseerde data te gebruiken van elektriciteitsverbruik en teruglevering van meerdere huishoudens leren hoe een batterij slim aangestuurd kan worden. Energysense leert hiervan alvast over het effect van een thuisbatterij op de energiekosten van deelnemende huishoudens, iets wat tegen de tijd dat de salderingsregeling wordt afgebouwd snel relevant zal worden.

Energysense helpt het Making City project met het meten van het energiegebruik in het Powerhouse gebouw in Groningen.

Wat is MAKING-City?

Het project MAKING-CITY onderzoekt hoe huizen en gebouwen in een gebied (district) samen meer energie opwekken dan ze gebruiken. Het doel is om de transformatie van het stedelijke energiesysteem naar slimme en Co2 arme steden aan te pakken en te demonstreren, gebaseerd op het Positive Energy District (PED) concept. De PED-modellen die in MAKING-CITY zijn ontwikkeld, zullen Europese en andere steden over de hele wereld helpen bij het aannemen van een stadsvisie 2050 voor de lange termijn voor energietransitie en duurzame verstedelijking, terwijl burgers deelnemers van deze transformatie worden.

Het PED-concept zal worden getest en gevalideerd in twee focus-steden: Groningen en Oulu (Finland). Het zal vervolgens worden gerepliceerd in 6 Follower-steden: Bassano del Grappa (Italië), Kadiköy (Turkije), León (Spanje), Lublin (Polen), Trenčín (Slowakije) en Vidin (Bulgarije).

Het PED-concept lijkt een stap verder te gaan dan de huidige Europese bouwregelgeving door grote structurele, maatschappelijke, economische en technologische veranderingen in de steden teweeg te brengen.

De samenwerking

Energysense helpt Making-City met het meten van het energiegebruik in het Powerhouse gebouw in de stad Groningen. Om te kunnen kijken óf een Positief Energie District mogelijk is, is het heel belangrijk om de energiebehoefte en het energieverbruik van de gebouwen in het district te meten.  Met deze meetgegevens kunnen we kijken hoe energiepositief dat gebied is. Wordt er meer verbruik dan opgewekt? Dan wordt er duurzame energie toegevoegd.

Energysense is verheugd om een bijdrage te leveren aan dit omvangrijke Europese project.